Hırsızlık Suçunda Zararın Giderilmesi ve Etkin Pişmanlık

Türk Ceza Hukuku'nda suç işlendikten sonra failin pişmanlık duyarak, oluşan zararı gidermeye yönelik davranışlar sergilemesi durumunda, belirli şartlar altında cezasında indirim yapılması öngörülmüştür. Bu durum özellikle malvarlığına karşı işlenen suçlarda etkin pişmanlık olarak düzenlenmiş olup, hem mağdurun zararının giderilmesi hem de failin toplumla barışmasını sağlama amacı taşır.

Etkin pişmanlık, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 168. maddesinde düzenlenmiş olup, hırsızlık gibi malvarlığına karşı işlenen suçlarda uygulanmaktadır. Bu düzenleme, onarıcı adalet anlayışının bir yansıması olarak, suçtan doğan zararın giderilmesini ve toplumsal barışın yeniden kurulmasını hedeflemektedir.

Etkin Pişmanlık Kavramı

Etkin pişmanlık, bir kimsenin suç işledikten sonra pişmanlık duyarak sonucu önlemeye veya zararı gidermeye çalışması olarak tanımlanabilir. Bu kavram, suçun tamamlanmasından sonraki evreye ilişkin olup, suç tamamlanmadan önceki pişmanlık halleri ise "gönüllü vazgeçme" kapsamında değerlendirilir.

TCK'nın 168. maddesine göre, hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas ve taksirli iflas suçları tamamlandıktan sonra bizzat pişmanlık göstererek mağdurun zararının giderilmesi halinde, failin cezasında indirim yapılması mümkündür.

Bu düzenleme, failin içten pişmanlık duyarak suçun etkilerini mümkün olduğunca azaltmasını teşvik etmekte ve böylece hem mağdurun hem de toplumun uğradığı zararın en aza indirilmesini amaçlamaktadır.

Etkin Pişmanlığın Şartları

Suçun Tamamlanmış Olması

Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için suçun tüm unsurlarıyla tamamlanmış olması gerekir. Suç teşebbüs aşamasında kalmışsa, etkin pişmanlık hükümleri uygulanamaz. Bu durumda ancak gönüllü vazgeçme hükümleri uygulanabilir.

Gerçek Pişmanlığın Varlığı

Failin gerçek bir pişmanlık duyarak, bu pişmanlığını somut davranışlarla göstermesi gerekmektedir. Sadece sözle pişmanlık ifade etmek yeterli değildir. Fail, mağdurun zararını gidermek için aktif bir çaba göstermelidir.

Kanunda Sayılan Suçlardan Birinin İşlenmesi

Etkin pişmanlık hükümleri, kanunda sınırlı sayıda sayılan suçlar için geçerlidir. Bu suçlar arasında hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas, taksirli iflas ve yağma suçları yer almaktadır.

Zararın Giderilmesi

Failin, mağdurun somut ve belirlenebilir zararını tamamen veya kısmen gidermesi gerekmektedir. Zarar, aynen iade veya nakdi tazmin yoluyla giderilebilir.

Zararın Giderilme Zamanı ve Ceza İndirimi

Soruşturma Aşamasında Giderilmesi

Suç tamamlandıktan sonra fakat kovuşturma başlamadan önce failin mağdurun zararını tamamen gidermesi halinde, verilecek cezanın üçte ikisine kadar indirim yapılabilir. Bu aşamada etkin pişmanlık gösteren fail, en yüksek ceza indirimi oranından yararlanır.

Kovuşturma Aşamasında Giderilmesi

Etkin pişmanlığın kovuşturma başladıktan sonra fakat hüküm verilmeden önce gösterilmesi halinde, verilecek cezanın yarısına kadar indirim yapılabilir. Bu durumda indirim oranı, soruşturma aşamasına göre daha düşüktür.

Yağma Suçunda Farklı İndirim Oranları

Yağma suçunda etkin pişmanlık gösteren kişiye verilecek ceza, soruşturma aşamasında gösterilmesi halinde yarısına, kovuşturma aşamasında gösterilmesi halinde ise üçte birine kadar indirilebilir. Yağma suçunda indirim oranları diğer suçlara göre daha düşük tutulmuştur.

Kısmi Giderim Durumu

Zararın kısmen giderilmesi halinde etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için mağdurun rızası aranır. Mağdur kısmi giderime rıza göstermezse, etkin pişmanlık hükümleri uygulanamaz.

Etkin Pişmanlığın İştirak İlişkisine Etkisi

İştirak halinde işlenen suçlarda, şeriklerden birinin mağdurun zararını tamamen gidermesi halinde, bu giderime açıkça karşı çıkmayan diğer şerikler de etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanabilir. Bu uygulama, Yargıtay kararlarıyla da desteklenmektedir.

Etkin pişmanlığın iştirak ilişkisine etkisi konusunda dikkat edilmesi gereken hususlar:

• Şeriklerden birinin zararı ödemesi diğerlerinin de yararlanmasını sağlar
• Ödemeye açıkça karşı çıkan şerikler bu haktan yararlanamaz
• Maddi durumu kötü olan iştirakçiler de katkı sağlayamasalar bile yararlanabilir
• Zararın ödenmesine fiilen katkı sağlamamış olsa bile diğer şeriklerin de faydalanması mümkündür

Özel Durumlar ve Yargıtay Uygulamaları

Mağdurun Zarar Talebinde Bulunmaması

Mağdurun zarar talebinde bulunmaması durumunda, fail zararı mahkemece belirlenecek tevdi mahalline yatırabilir veya mağdurun erişebileceği uygun bir yere bırakabilir. Bu durumda da etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanma imkanı vardır.

Cebri İcra Yoluyla Ödeme

Etkin pişmanlıkta zararın gönüllü olarak karşılanması esastır. Zararın cebri icra yoluyla ödenmesi veya kolluk kuvvetleri tarafından ele geçirilen eşyanın iade edilmesi durumunda etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz.

Yakalanma Anında Teslim

Failin yakalandıktan sonra, üzerinde arama yapılmadan önce suça konu eşyayı kendiliğinden teslim etmesi halinde de gerçek bir pişmanlıktan söz edilemeyeceği için etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz.

Karma Giderim Durumları

Zararın bir kısmının soruşturma, diğer kısmının kovuşturma aşamasında giderilmesi halinde, toplam zarara oranla hangi aşamada daha fazla ödeme yapılmışsa, o aşamaya ilişkin indirim oranı uygulanır.

Sonuç

Türk Ceza Hukuku'nda etkin pişmanlık düzenlemesi, onarıcı adalet anlayışının bir yansıması olarak, suçtan doğan zararın giderilmesini ve toplumsal barışın yeniden tesis edilmesini amaçlamaktadır. Bu düzenleme, hem mağdurun zararının karşılanmasını sağlamakta hem de failin topluma yeniden kazandırılmasına katkıda bulunmaktadır.

Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, failin gerçek bir pişmanlık duyarak zararı giderme yönünde somut adımlar atması gerekmektedir. Bu pişmanlığın zamanı ve şekli, failin yararlanacağı ceza indirimi oranını belirler.

Suç ve ceza politikası açısından etkin pişmanlık kurumu, cezalandırma yerine zararın giderilmesini ön plana çıkararak, hem mağdurun hem de toplumun yararını gözetmektedir. Bu yönüyle modern ceza hukukunun insancıl ve onarıcı yaklaşımını yansıtmaktadır.